از
حضرت امام علی(ع) نقل شده است؛ «اگر قطره‌ای شراب در چاهی بیفتد و از آب
آن چاه سبزه‌زاری را آب دهند و از سبزه‌های آن حیوانی بخورد، من از گوشت آن
حیوان نخواهم خورد»، آیا این روایت معتبر است و یا اصلاً سندی دارد؟
پاسخ اجمالی
عبارت کامل و صحیح این روایت چنین است: «لَوْ وَقَعَتْ قَطْرَةٌ فِی
بِئْر فَبُنِیتْ مَکانَهَا مَنَارَةٌ لَمْ أُؤَذِّنْ عَلَیهَا و لَوْ
وَقَعَتْ فی نَهر ثمّ جَفَت و نَبت فیه الکَلأ لم أرعه»؛[1]
اگر قطره‌ای از شراب در چاهی بیفتد و بر آن مکان مناره‌ای بلند بنا شود،
بر آن مناره اذان نمی‌گویم، و اگر قطره‌ای از شراب در رودخانه‌ای بیفتد سپس
آب آن خشک شود، و از زمین او سبزه‌زاری بروید، هیچ حیوانى را از آن
سبزه‌ها نمی‌چرانم».
نکاتی درباره روایت بیان می‌شود:
یک. این روایت در برخی کتاب‌های حدیثی و تفسیری شیعه و اهل سنت بدون ذکر سند نقل شده است؛ همین نقل بیانگر این است که، چون این روایت مخالفتی با احادیث دیگری که درباره شراب نقل شده، ندارد؛ دانشمندان اسلامی به محتوای آن اعتنا کرده و به عنوان شاهدی در کنار روایات دیگر ذکر کرده‌اند.
دو. این سخن امام علی(ع)، حرمت شراب را مورد تأکید قرار داده و شدّت خباثت و اجتناب از آن‌را بیان می‌کند. تعابیر در این روایت؛ سفارش به این است که انسان تا می‌تواند به شراب نزدیک نشود و از آن فاصله بگیرد.[2]
سه. باید به متن روایت با توجه به مقام و شأن عالی امام علی(ع) بنگریم؛ یعنی این‌که شأن حضرت اقتضا می‌کند که بر آن مناره اذان نگوید و یا از گوشت آن حیوان استفاده ننماید. و این مرتبه والایی از احتیاط و کناره‌گیری از شراب است.[3]
چهار. دین اسلام برای ایجاد نفرت ذهنی و اجتماعی نسبت به گناهانی مانند شراب‌خواری، به یک رشته مبارزات منفی روی می‌آورد تا زشتی آن در جامعه دانسته شود و مردم از آن پرهیز کنند؛ همان‌طور که در قرآن کریم درباره غیبت کردن تعابیری همچون «خوردن گوشت برادر مرده»[4] می‌آورد. و یا شراب‌خواری را در ردیف بت‌پرستى و از اعمال شیطانى و پلید قرار داده است.[5]
پنج. در راستای نجاست شراب و اهمیت دوری از آن؛ در احکام شرعی نیز آمده است که؛ اگر یک قطره از شراب در میان چاه آب بریزد، باید همه آب را کشید و بیرون ریخت تا آب آن چاه پاک شود.[6]
نکاتی درباره روایت بیان می‌شود:
یک. این روایت در برخی کتاب‌های حدیثی و تفسیری شیعه و اهل سنت بدون ذکر سند نقل شده است؛ همین نقل بیانگر این است که، چون این روایت مخالفتی با احادیث دیگری که درباره شراب نقل شده، ندارد؛ دانشمندان اسلامی به محتوای آن اعتنا کرده و به عنوان شاهدی در کنار روایات دیگر ذکر کرده‌اند.
دو. این سخن امام علی(ع)، حرمت شراب را مورد تأکید قرار داده و شدّت خباثت و اجتناب از آن‌را بیان می‌کند. تعابیر در این روایت؛ سفارش به این است که انسان تا می‌تواند به شراب نزدیک نشود و از آن فاصله بگیرد.[2]
سه. باید به متن روایت با توجه به مقام و شأن عالی امام علی(ع) بنگریم؛ یعنی این‌که شأن حضرت اقتضا می‌کند که بر آن مناره اذان نگوید و یا از گوشت آن حیوان استفاده ننماید. و این مرتبه والایی از احتیاط و کناره‌گیری از شراب است.[3]
چهار. دین اسلام برای ایجاد نفرت ذهنی و اجتماعی نسبت به گناهانی مانند شراب‌خواری، به یک رشته مبارزات منفی روی می‌آورد تا زشتی آن در جامعه دانسته شود و مردم از آن پرهیز کنند؛ همان‌طور که در قرآن کریم درباره غیبت کردن تعابیری همچون «خوردن گوشت برادر مرده»[4] می‌آورد. و یا شراب‌خواری را در ردیف بت‌پرستى و از اعمال شیطانى و پلید قرار داده است.[5]
پنج. در راستای نجاست شراب و اهمیت دوری از آن؛ در احکام شرعی نیز آمده است که؛ اگر یک قطره از شراب در میان چاه آب بریزد، باید همه آب را کشید و بیرون ریخت تا آب آن چاه پاک شود.[6]
[1].
سید ابن طاووس، على بن موسى، سعد السعود للنفوس منضود، ص 128، دار
الذخائر، قم، چاپ اول، بی‌تا؛ زمخشرى، محمود، الکشاف عن حقائق غوامض
التنزیل، ج 1، ص 260، دار الکتاب العربی، بیروت، چاپ سوم، 1407ق؛ سیوری
حلّى، مقداد بن عبد اللّٰه، کنز العرفان فی فقه القرآن، تحقیق، قاضی، سید
محمد، ج 2، ص 305، مجمع جهانى تقریب مذاهب اسلامی، چاپ اول، 1419ق.
[2]. سعد السعود للنفوس منضود، ص 128.
[3]. ر.ک: همان، ص 129.
[4].
حجرات، 12: «... و هیچ یک از شما دیگرى را غیبت نکند، آیا کسى از شما دوست
دارد که گوشت برادر مرده خود را بخورد؟! (به یقین) همه شما از این امر
کراهت دارید تقواى الهى پیشه کنید که خداوند توبه‌پذیر و مهربان است».
[5].
مائده، 90: «اى کسانى که ایمان آوردهاید! شراب و قمار و بتها و ازلام
[نوعى بختآزمایى]، پلید و از عمل شیطان است، از آنها دورى کنید تا رستگار
شوید».
[6].
علامه حلّى، حسن بن یوسف، تبصرة المتعلمین فی أحکام الدین، محقق و مصحح،
یوسفى غروى، محمد هادى، ص 24، مؤسسه چاپ و نشر وابسته به وزارت فرهنگ و
ارشاد اسلامى، تهران، چاپ اول، 1411ق.
