و هیچ
جنبندهاى در زمین نیست، مگر آنکه روزى او بر خداست و او قرارگاه دائمى و
جایگاه موقّت او را مىداند. همه در کتاب آشکارى ثبت است.
نکته ها
کلمهى «دابّة» از «دَبیب» به معناى آهسته راه رفتن و قدمهاى کوچک برداشتن است، ولى به هر جنبندهاى اطلاق مىشود. «رزق»
به معناى بخشش مستمرّ است، چه مادّى و چه معنوى، و لذا در دعا مىخوانیم:
«الّلهم ارزقنى... قلباً خاشعاً... و لساناً ذاکراً... وعلماً نافعا»(7)
رزقى که خداوند مىدهد از هر جهت مناسب با موجودات است، مثلاً غذاى کودک در
شکم مادر به تناسب نیاز او تغییر مىکند تا آنکه پس از تولّد تبدیل به
شیرى گوارا مىشود و الاّ انسان با چه قدرتى مىتوانست به نوزاد در رحمِ
مادر غذا برساند و یا نوزاد چگونه مىتوانست غذاى خود را بدست آورد. «و
کایّن من دابةٍ لاتحمل رزقها الله یرزقها»(8) «مستقرّ»، به معناى جایگاه ثابت و «مستودع» به معناى ودیعه گذاشتن و گرفتن آن است که کنایه از جایگاه موقّت است. حضرت
علىعلیه السلام در وصیّت به فرزندش امام حسن مىفرماید: رزق دوگونه است:
نوعى از آن را باید با تلاش و کوشش بدست آورى و نوعى دیگر خود به سراغ تو
مىآید.(9) (مثل نور، باران وهوا در طبیعت و هوش، حافظه واستعداد در انسان) پس
مراد آیه آن نیست که در گوشهاى بنشینیم و منتظر نزول غذاى آسمانى باشیم،
بلکه منظور آن است که هم کار و تلاش داشته باشیم و هم آنچه را بدست
مىآوریم رزقى از جانب خدا بدانیم، لذا همهى پیشوایان دینى ما کار
مىکردهاند. لازمهى رزقرسانى به همهى موجودات، علم به مکان و نیاز
آنهاست، باید یک سیستم بسیار دقیق وجود داشته باشد که آخرین آمار، آخرین
نیازها و آخرین قرارگاه را بداند. تعداد انسانها و حیوانات از دریایى،
هوایى و صحرایى و همهى موجودات ریز و درشت با ویژگىهاى گوناگون و نیازهاى
بسیار متنوّع آنان را بداند. «یعلم مستقرها و مستودعها» اگر همهى امور
در کتاب مبین است «کلٌ فى کتاب مبین»، پس کسى که علم کتاب را داشته باشد،
همه چیز را مىداند. در آیه آخر سورهى رعد مىخوانیم: به کفّار بگو: شاهد
من خداوند است و کسى که علم کتاب را دارا است. روایات شیعه و سنّى مىگویند
که مراد از این شخص حضرت على علیه السلام است. خداوند دو سنّت دارد:
یکى سنّت رزق رسانى و یکى سنّت اجراى امور از طریق اسباب و وسایل، بنابراین
رسیدن به رزق منافاتى با قانون تلاش انسانها ندارد.7) بحار، ج 95، ص 258. 8) عنکبوت، 60. 9) بحار، ج 5، ص 147.
پیام ها
1- موجود زنده، حقّ تغذیه دارد و خداوند این حقّ را بر خود واجب کرده است. «ما من دابّة فى الارض الاّ على اللّه رزقها» 2- رزق ما بدست خداست، در برابر دیگران گردن خم نکنیم. «ما من دابّة... الاّ على اللّه رزقها» 3- دربارهى روزى، نه حرص بورزیم و نه بترسیم. «و ما من دابّة ... الاّ على اللّه رزقها» 4-
خداوند، هم منابع رزق را در اختیار ما قرار داده و هم عقل و وسیلهى
استخراج، اکتشاف و تحصیل آن را به ما عطا کرده است.«الاّ على اللّه رزقها» 5 - هرکجا برویم، زیر نظر خدا هستیم. چه در سفر و چه در حضر. «یعلم مستقرّها و مستودعها» 6- همهى اطلاعات و آمار این جهان به طور دقیق در مرکزى ثبت و ضبط مىشود. «کلٌ فى کتاب مبین»