سوره 11.‏ هود آیه 6

آیه

وَمَا مِن دَآبَّةٍ فِى الْأَرْضِ إِلَّا عَلَى اللَّهِ رِزْقُهَا وَیَعْلَمُ مُسْتَقَرَّهَا وَمُسْتَوْدَعَهَا کُلٌّ فِى کِتَبٍ مُّبِینٍ

ترجمه

و هیچ جنبنده‏اى در زمین نیست، مگر آنکه روزى او بر خداست و او قرارگاه دائمى و جایگاه موقّت او را مى‏داند. همه در کتاب آشکارى ثبت است.

نکته ها

کلمه‏ى «دابّة» از «دَبیب» به معناى آهسته راه رفتن و قدم‏هاى کوچک برداشتن است، ولى به هر جنبنده‏اى اطلاق مى‏شود.
«رزق» به معناى بخشش مستمرّ است، چه مادّى و چه معنوى، و لذا در دعا مى‏خوانیم: «الّلهم ارزقنى... قلباً خاشعاً... و لساناً ذاکراً... وعلماً نافعا»(7) رزقى که خداوند مى‏دهد از هر جهت مناسب با موجودات است، مثلاً غذاى کودک در شکم مادر به تناسب نیاز او تغییر مى‏کند تا آنکه پس از تولّد تبدیل به شیرى گوارا مى‏شود و الاّ انسان با چه قدرتى مى‏توانست به نوزاد در رحمِ مادر غذا برساند و یا نوزاد چگونه مى‏توانست غذاى خود را بدست آورد. «و کایّن من دابةٍ لاتحمل رزقها الله یرزقها»(8)
«مستقرّ»، به معناى جایگاه ثابت و «مستودع» به معناى ودیعه گذاشتن و گرفتن آن است که کنایه از جایگاه موقّت است.
حضرت على‏علیه السلام در وصیّت به فرزندش امام حسن مى‏فرماید: رزق دوگونه است: نوعى از آن را باید با تلاش و کوشش بدست آورى و نوعى دیگر خود به سراغ تو مى‏آید.(9) (مثل نور، باران وهوا در طبیعت و هوش، حافظه واستعداد در انسان)
پس مراد آیه آن نیست که در گوشه‏اى بنشینیم و منتظر نزول غذاى آسمانى باشیم، بلکه منظور آن است که هم کار و تلاش داشته باشیم و هم آنچه را بدست مى‏آوریم رزقى از جانب خدا بدانیم، لذا همه‏ى پیشوایان دینى ما کار مى‏کرده‏اند.
لازمه‏ى رزق‏رسانى به همه‏ى موجودات، علم به مکان و نیاز آنهاست، باید یک سیستم بسیار دقیق وجود داشته باشد که آخرین آمار، آخرین نیازها و آخرین قرارگاه را بداند. تعداد انسان‏ها و حیوانات از دریایى، هوایى و صحرایى و همه‏ى موجودات ریز و درشت با ویژگى‏هاى گوناگون و نیازهاى بسیار متنوّع آنان را بداند. «یعلم مستقرها و مستودعها»
اگر همه‏ى امور در کتاب مبین است «کلٌ فى کتاب مبین»، پس کسى که علم کتاب را داشته باشد، همه چیز را مى‏داند. در آیه آخر سوره‏ى رعد مى‏خوانیم: به کفّار بگو: شاهد من خداوند است و کسى که علم کتاب را دارا است. روایات شیعه و سنّى مى‏گویند که مراد از این شخص حضرت على علیه السلام است.
خداوند دو سنّت دارد: یکى سنّت رزق رسانى و یکى سنّت اجراى امور از طریق اسباب و وسایل، بنابراین رسیدن به رزق منافاتى با قانون تلاش انسان‏ها ندارد.
7) بحار، ج 95، ص 258.
8) عنکبوت، 60.
9) بحار، ج 5، ص 147.

پیام ها

 1- موجود زنده، حقّ تغذیه دارد و خداوند این حقّ را بر خود واجب کرده است. «ما من دابّة فى الارض الاّ على اللّه رزقها»
 2- رزق ما بدست خداست، در برابر دیگران گردن خم نکنیم. «ما من دابّة... الاّ على اللّه رزقها»
 3- درباره‏ى روزى، نه حرص بورزیم و نه بترسیم. «و ما من دابّة ... الاّ على اللّه رزقها»
 4- خداوند، هم منابع رزق را در اختیار ما قرار داده و هم عقل و وسیله‏ى استخراج، اکتشاف و تحصیل آن را به ما عطا کرده است.«الاّ على اللّه رزقها»
 5 - هرکجا برویم، زیر نظر خدا هستیم. چه در سفر و چه در حضر. «یعلم مستقرّها و مستودعها»
 6- همه‏ى اطلاعات و آمار این جهان به طور دقیق در مرکزى ثبت و ضبط مى‏شود. «کلٌ فى کتاب مبین»