او کسى است که
آسمانها و زمین را در شش روز (دوران) آفرید و عرش (حکومت) او بر آب قرار
داشت، تا شما را بیازماید که کدام یک نیکوکارترید و اگر بگویى که شما پس از
مرگ زنده خواهید شد، همانا کفّار خواهند گفت: این نیست مگر سحرى آشکار.
نکته ها
مراد از شش روز در آیه، شش مرحله و دوران است. زیرا در ابتداى آفرینش، خورشیدى نبود تا شب و روزى باشد. کلمهى
«عَرش» به سقف و مکان مسقّف و داربست و همچنین به تختِ بلند و بزرگ
پادشاهان اطلاق مىشود و گاهى به عنوان کنایه از قدرت بکار رفته است. مثلاً
مىگویند: فلانى بر تخت نشست، یا آنکه فلانى را از تخت پائین کشیدند، یعنى
قدرتش از بین رفت. سؤال: این آیه، هدف خلقت را آزمایش انسان مىداند، «لیَبلوَکم» ولى آیات دیگر امور دیگرى را بیان کردهاند، چگونه است؟ پاسخ:
هدفها در طول یکدیگر و به صورت مرحلهاى است، چنانکه شخمِ زمین براى کشت
است و کشت براى گندم و گندم براى نان و نان براى انسان. آیات قرآن نیز
مراحلى را براى هدف خلقت انسان بیان کرده است: الف: آفرینش براى آزمایش است. «لِیَبلوَکم» ب: آزمایش، براى جدا کردن خوبان از بدان است. «لِیمیز اللّه الخبیث من الطیّب»(10) ج: جدا کردن خوبان از بدان، براى جزا و کیفرِ متناسب است. «لتُجزى کل نفس بما کسبت»(11) د: جزا و کیفرِ متناسب، براى عمل به وعده بوده است. «وعداً علینا»(12) حضرت
على علیه السلام فرمود: آزمایش خداوند براى دانستن نیست، بلکه آزمایش او
براى بروز عکسالعمل از انسان است، تا اگر عملش خوب بود، پاداش گیرد و اگر
بد بود، کیفر بیند.(13) در روایات، «احسن عملا» به «احسن عقلا و اورع عن
محارم اللّه و اسرع فى طاعة اللّه»(14) و در بعضى روایات به «ازهد فى
الدنیا»(15) تفسیر شده است، چنانکه امام صادقعلیه السلام مىفرماید: حُسن
عمل، یعنى عملِ همراه علم، اخلاص و تقوى، نه عمل زیاد.(16)10) انفال، 37. 11) جاثیه، 22. 12) انبیاء، 104. 13) نهجالبلاغه، خطبه 144. 14) تفسیر مجمعالبیان. 15) بحار، ج 74، ص93. 16) تفسیر کنزالدقائق.
پیام ها
1- جهان، براى انسان آفریده شده است. «خلق السموات و الارض ... لیبلوکم» 2-
گرچه قدرت الهى مىتواند همه چیز را در یک لحظه بیافریند، ولى حکمت الهى
اقتضا مىکند که آفرینش تدریجى باشد. «خلق ... فى ستة ایّام» 3- سرچشمهى مادّى آسمانها وزمین، آب ویا موادّ مذابّ بوده است. «کان عرشه على الماء» 4- آب، قبل از آسمانها و زمین وجود داشته است.«کان عرشه على الماء» 5 - هدف از آفرینش همهى موجودات، رشد معنوى واختیارى انسان بوده است. «خلق السموات و الارض ... لیبلوکم ایّکم احسن عملاً» 6- کیفیّت عمل مهم است، نه کمیّت آن. «ایّکم احسن عملاً» 7- آسمان و زمین براى کار نیک آفریده شده، نه براى کامیابى و لذّتطلبى و غافل بودن. «ایّکم احسن عملاً» 8 - منکرین معاد، برهان ندارند و فقط تهمت مىزنند. «ان هذا الاّ سحرٌ مبین»