پرسش:

من در طرح کمک به ایتام شرکت کرده ام. این مطلب را به دوستان و خانواده ام گفتم تا تبلیغی برای آنها و انگیزه ای برای شرکتشان در این امر خیر باشد. اما الآن دچار شک شدم که نکند به ریا دچار شده باشم. میترسم عمل خیرم تبدیل به گناه شده باشد. با اینکه قصد ریا نداشتم.
 


پاسخ:

سوالی را که طرح کردید یکی از چالش های اخلاقی است که قرآن نیز به آن پرداخته است.

خداوند متعال میفرماید:
«إِنْ تُبْدُوا الصَّدَقاتِ فَنِعِمَّا هِیَ وَ إِنْ تُخْفُوها وَ تُؤْتُوهَا الْفُقَراءَ فَهُوَ خَیْرٌ لَکُمْ وَ یُکَفِّرُ عَنْکُمْ مِنْ سَیِّئاتِکُمْ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیر؛ اگر انفاقها را آشکار کنید، خوب است! و اگر آنها را مخفى ساخته و به نیازمندان بدهید، براى شما بهتر است! و قسمتى از گناهان شما را می ‏پوشاند (و در پرتو بخشش در راه خدا، بخشوده خواهید شد.) و خداوند به آنچه انجام می ‏دهید، آگاه است.»(1)

در این آیه شریفه انفاقات مالی هم به صورت آشکار و هم به صورت پنهانی توصیه و تایید شده است. اگرچه در ادامه مخفی نگاه داشتن آن بهتر دانسته شده است. دلیل آن هم میتواند این باشد که اگر تبلیغ کار خیر صورت نگیرد اجر انفاق خود شخص محفوظ است اما اگر دچار ریا شود همان اجر را نیز نخواهد برد.

دلیل دیگر اولویت صدقه پنهانی این است که آبروی فقیر بیشتر حفظ می شود.

البته آیه شریفه ناظر به عموم مردم و عموم انفاقات است. در عین حال تفصیل های دیگری وجود دارد که ناظر به موارد خاص است و ممکن است به طور معین لزوم آشکار بودن و یا پنهانی بودن را مشخص کند.

در روایتی از امام باقر(علیه السلام) آمده است: «زکات واجب را علنى پرداخت کنید، ولى زکات مستحبّ را مخفیانه بدهید.»(2)

انفاقات واجب مثل زکات، خمس، کفاره و .... از خطور ریا مصون تر است. چراکه فرد با انجام آن به وظیفه خود عمل کرده است و مانند انجام مستحبات امتیاز خاصی برای او نسبت به دیگران محسوب نمی شود. به همین خاطر پرداخت علنی آن بیشتر توصیه شده است تا هم تشویقی برای دیگران باشد و هم فرد را از تهمت و سوء ظن بخل و عدم انجام واجبات بریء کند.

در موارد زیادی میتوان کاری کرد که هم تبلیغ یک سنت حسنه محسوب شود و هم از شبهه ریا به دور بود. میتوان از کار خیر خود تعریف کرد و راه و روش آن و آثار آن را توضیح داد بدون اینکه بگوییم این کار را خودمان انجام داده ایم.
با توجه به مجموعه آنچه گفته شد اگر این کار را مخفی نگاه دارید بهتر است. اگرچه گفتن آن هم چون واقعا نیت ریا ندارید اشکالی ندارد. اگر هم بتوانید به توصیه آخر عمل کنید از هر دو بهتر است.
 


پی نوشت ها:

  1. بقره/ 271.
  2. عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، انتشارات اسماعیلیان، ج 1، ص 289.