علت اینکه سوره مبارک حمد 2 مرتبه نازل شده است چیست؟
آیا غیر از اهمیت این سوره دلیل دیگری وجود دارد؟
در مورد بعضی سوره ها و آیه ها ادعای نزول دو بار شده است، از جمله:
1. مشهور است که سوره حمد دو بار نازل شده است. در غالب تفاسیر به این دو بار نازل شدن اشاره شده است.
2. سوره کوثر. (1)
3. توبه آیه 113: «ما کانَ لِلنَّبِیِّ وَ الَّذینَ آمَنُوا أَنْ یَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِکینَ وَ لَوْ کانُوا أُولی قُرْبی مِنْ بَعْدِ ما تَبَیَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحابُ الْجَحیمِ». (2)
4. آل عمران آیه 64: «قُلْ یا أَهْلَ الْکِتابِ تَعالَوْا إِلی کَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَکُمْ أَلاَّ نَعْبُدَ إِلاَّ اللَّهَ و ...». (3)
5. اسراء آیه 85: «وَ یَسْئَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی وَ ما أُوتیتُمْ مِنَ الْعِلْمِ إِلاَّ قَلیلا». (4)
هیچ کدام این موارد، دلیل قطعی بر دو بار نزول ندارند. آیت الله خویی در مورد دو بار نازل شدن سوره حمد که مشهورترین مورد است، می نویسد:
«و هذا القول محتمل فی نفسه و إن لم یثبت بدلیل؛ دو بار نازل شدن این سوره، گرچه به خودی خود ممکن است، ولی با دلیل ثابت نشده است». (5)
بنا بر این گر چه سوره حمد از محتوای بالایی برخوردار است به حدی که خدا آن را جزئی از نماز قرار داده و هیچ جایگزینی هم برای آن قرار نداده ، ولی دو بار نزول آن اگر ممکن هم باشد ، دلیل محکمی بر آن نداریم تا نوبت به بررسی وجه و دلیل نزول دوباره برسیم. بر فرض هم که بپذیریم دوبار نازل شده ،ممکن است و شاید به جهت اهمیت آن باشد .
پی نوشت ها:
1. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، اول، تهران، دار الکتب الاسلامیه، 1374 ش، ج 27، ص 368.
2. همان ، ج 8، ص 158.
3. ابن کثیر دمشقی، تفسیر القرآن العظیم، اول، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1419 ق، ج 2، ص 48.
4. آلوسی بغدادی، روح المعانی، اول، بیروت، دار الکتب العلمیه، 1415 ق، ج 8، ص 145.
5. خویی، البیان، ص 421.
