چون ما علت نظم را نمی دانیم آن را به خدا نسبت می دهیم. علم در حال پیشرفت است و ممکن است در آینده ای دور یا نزدیک دانشمندان علت علمی آن را کشف کنند .
توجه داشته باشید که هر برهانی در زمینه خداشناسی مسوولیت خاصی بر عهده دارد و دارای محدوده خاصی است و بیش از آن را نمی توان از یک برهان خاص انتظار داشت. متکلّمان الهى با طرح برهان نظم در صدد آن اند تا اثبات نمایند که نظم جهان طبیعت حاکى از دخالت عقل و شعور در پدید آمدن آن است و هرگز این نظم را نمىتوان به عامل ناآگاه منسوب ساخت. امّا این که عامل دانا و توانا چه کسى است، واجب الوجود است یا ممکن الوجود، فناپذیر است یا فناناپذیر، این برهان از پاسخ گفتن به آن ناتوان است.
این برهان با اثبات نظم حاکم بر جهان، ناظمی آگاه و حکیم را اثبات می کند که خالق این نظم است. هر برهانى پیامى ویژه ای دارد و چه بسا یک برهان، بخشى از مدّعا را ثابت کند، نه همه آن را.
پس از آن که از برهان وجوب و امکان و دیگر براهین عقلى، منتهى گشتن سلسله هستىهاى امکانى به واجبالوجود بالذات را اثبات کردند و روشن شد که نظم حاکم برطبیعت، فعل و کار اوست، آنگاه از برهان نظم براى اثبات صفات کمال او، مانند علم وقدرت و حیات و حکمت، بهره مىگیریم.
به هر حال، نباید از کاربرد این برهان، که به روشنى دخالت عقل و شعور را در آفرینشنظم ثابت مىکند، غفلت کرد؛ زیرا نتیجه مزبور در ابطال عقیده مادّی گرایان کافى است و این خود یکى از اهداف بلند حکیمان الهى است. در مورد شما هم این قضیه صادق است.
چرا که اولا تا چیزی ثابت نشده است نمی توان به براهین اثبات شده فعلی خدشه وارد کرد. هر زمان چنین مساله ای به روشنی اثبات شد، آنگاه در حواشی آن بحث خواهیم کرد. ثانیا اگر منظور از دلیل علمی دلیل مادی باشد باید گفت که علت مادی فاقد شعور و آگاهی است و نمی تواند خالق این همه نظم در دنیا باشد.
برای مطالعه بیشتر ر.ک: براهین اثبات وجود خدا در فلسفه غرب، علیرضا جمالی نسب و محمد محمدرضایی، مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامى، قم.
