از نظر اسلام آغاز و پایان دوره کودکی ، نوجوانی و جوانی در چه سال هایی از عمر است؟
پاسخ:
در آیات قرآن کریم، روایات و احادیث، درباره زمان شروع کودکی مطلبی به صورت صریح نیامده است. تشخیص سنّ شروع کودکی با استنباط از برخی آیات ممکن است. در سوره مبارکه حجّ، آیه شریفه 5، خداوند متعال می فرماید:
(یا ایُّها الناسُ اِنْ کُنتُمْ فی رَیْبٍ مِنَ الْبَعْثِ فَاِنّا خَلَقْناکُمْ مِنْ تُرابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةً ثُمَّ مِنْ عَلَقَةٍ ثُمَّ مِنْ مُضْغَةٍ مُخَلقةٍ و غَیرِ مُخَلَّقَة لِنُبَیِنَ لَکُمْ وَ نُقِرُ فِی الارْحامِ مانَشاءُ اِلی اَجلٍ مُّسَمّیً ثُمّ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا اَشُدَّکُمْ) یعنی «ای مردم اگر درباره رستاخیز شک دارید، پس بدانید که به درستی ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، سپس از خون بسته شده، سپس از مُضغه (گوشت جویده شده) که بعضی دارای شکل و خلقت و بعضی بدون شکل، تا اینکه بر شما روشن سازیم که تواناییم بر هر چیز؛ و جنین ها را که بخواهیم تا مدت معینی در شکم مادر قرار می دهیم، بعد شما را به صورت طفل خارج می سازیم تا اینکه به حد بلوغ برسید». در این آیه شریفه، خداوند متعال نوزادی را که روح در او دمیده شده و از شکم مادر خارج و به دنیا آمده را «طِفل»(خُرد و صغیر) نامیده است، تا زمانی که به حد بلوغ و رشد برسد. توجه خاص خداوند متعال در قرآن کریم به مراحل تکامل نطفه در رحم نشان دهنده آن است که از زمان انعقاد نطفه، کودکی آغاز شده است؛ هرچند قبل از دمیدن روح در جسم باشد.
در باب احکام، تقریبا تمام فقهاء طفل (کودک) را کسی می دانند که به حدّ بلوغ شرعی نرسیده است. فقهاء طفولیّت (کودکی) را به دو دوره تقسیم می کنند:
الف: از ولادت تا هفت سالگی:
کودک در این دوره «صبیّ غیرِمُمیّز» نامیده می شود که مرحله قبل از سن تمییز است و تقریبا تمام فقهاء در مورد این دوره و تعیین سنّ آن، توافق دارند و معتقدند که کودک در این دوره به هیچ عنوان، مسؤولیت جزایی و کیفری ندارد و نمی توان او را به هیچ وجه مجازات نمود.
ب) از هفت سالگی تا ظهور بلوغ
این دوره گاهی با رسیدن سن و گاهی با علایم آن و گاهی با هر دو شروع و پایان می پذیرد. طفل در این دوره «صبیّ مُمیِّز» خوانده می شود. فقهاء در تعیین سنّ آن دوره و سنّ بلوغ اختلاف دارند. صبیّ ممیِّز کسی است که بتواند اجمالاً بین نفع و ضرر خود فرق گذارد و معاملات سودآور را از زیانبار تشخیص دهد.
نوجوانی:
نوجوانی از سنّ بلوغ جسمی شروع می شود.
سن بلوغ از دیدگاه قرآن
در قرآن کریم سنّ مشخصی برای بلوغ تعیین نشده است. در آیات قرآن کریم به مسأله بلوغ در آیات متعددی اشاره شده است که می توان این آیات را به سه دسته تقسیم کرد:
1) بُلوغ الحُلُم: قرآن کریم در سوره مبارکه نور، آیه شریفه 59 در مورد وظیفه اخلاقی کودکان در زمینه گرفتن اجازه از والدین قبل از ورود به اتاق خواب آنها می فرماید: (وَ اِذا بَلَغَ الاطْفالُ مِنْکُمُ الْحُلُمَ فَلْیَسْتاذِنُوا) یعنی «هنگامی که کودکان به دوران حُلُم می رسند، باید به هنگام ورود به محلّ استراحت پدران و مادران اجازه بگیرند». در این آیه تعبیر «بلوغ الحلم» آورده شده است. «الحُلُم» به معنی عقل است. زیرا دوران بلوغ با جهش عقلی و فکری توأم است.
2) بلوغ النکاح: خداوند متعال در سوره مباکه نساء، آیه شریفه 6 درباره تکلیف جامعه درباره یتیمان می فرماید: (وَ ابْتَلوُا الْیَتامی حَتّی اِذا بَلَغُوا النِّکاحَ فَانْ انَسْتُمْ مِنْهُمْ رُشداً فَادْفَعُوا اِلَیهُم اَمْوالَهُمْ» یعنی«یتیمان را مورد آزمایش و امتحان قرار دهید تا اینکه به سن ازدواج برسند؛ در صورتی که علایم رشد را در آنها دریافتید اموال و دارایی هایشان را به ایشان برگردانید». این آیه درباره بلوغ مالی و زمان اجازه تصرّف در اموال است که بر دو مسأله مبتنی است: یکی «بلوغ النکاح» یعنی رسیدن کودک به سنّ ازدواج یا داشتن قدرت و توان جنسی و دیگری «دریافتِ رشد کودک» یعنی مشهود بودن کمال عقلانی. تا زمانی که این دو علامت در کودک پیدا نشود، مجاز به تصرف در اموال خویش نیست.
3) بلوغ أشُدّ: این تعبیر در تعدادی از آیات قرآن کریم به کار رفته است. از جمله در آیه 5 سوره مبارکه حجّ خداوند متعال می فرماید: (وَ نِقُّر فیِ الاَرْحامِ ما نَشاءُ اِلی اَجَلٍ مُّسَمّیَ ثُمَ نُخْرِجُکُمْ طِفْلاً ثُمَّ لِتَبْلُغُوا اَشُدَّکُمْ) یعنی«از میان نطفه ها آنچه که مشیّت ما تعلّق می گیرد، در رحِم ها قرار می دهیم تا به وقت معین طفلی از رحم بیرون آوریم تا زیست کند و به حد بلوغ و کمال برسد».
از آیات فوق معلوم می شود که قرآن کریم در مسأله بلوغ، هم به رشد جسمی و هم به رشد روحی و عقلانی توجه نموده است.
طبق نظریه مشهور بین فُقهاء شیعه، از جمله امام خمینی (رضوان الله تعالی علیه) منظور از بلوغِ کودک، زمان رشد جسمی اوست و از زمان اثبات بلوغ، کودک موظّف است به دستورات شرعی عمل نماید. طبق این نظر، وجود و بروز یکی از سه چیز برای اثبات بلوغ کودک کافی است که عبارتند از:
الف) روییده شدن موی خشن در زیر ناف.
ب) بیرون آمدن منی در بیداری یا در خواب.
ج) سن کودک که در پسران پانزده سال تمام و در دختران نُه سال قمریِ تمام است.
در مورد ابتدای سنّ جوانی مطلبی در منابع دینی نیافتم. اما در مورد پایان دوران جوانی در قرآن کریم اشاره به رسیدن به سن چهل سالگی شده است. در آیه شریفه 15 سوره مبارکه احقاف خداوند متعال می فرماید: (وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِدَیْهِ إِحْسَانًا ۖ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا وَوَضَعَتْهُ کُرْهًا ۖ وَحَمْلُهُ وَفِصَالُهُ ثَلَاثُونَ شَهْرًا ۚ حَتَّىٰ إِذَا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَبَلَغَ أَرْبَعِینَ سَنَةً قَالَ...) یعنی « و ما انسان را به احسان در حق پدر و مادر سفارش کردیم که مادر با رنج بار حمل کشید و باز با مشقت وضع حمل نمود و سی ماه تمام مدت حمل و شیرخواری بود تا وقتی که به حد رشد رسید و [سپس] چهل ساله گشت، گفت:...»
لذا از نظر قرآن کریم انسان تا سن چهل سالگی در زمره جوانان می باشد و باید برای رشد و تعالی خود تلاش نماید.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=65227&p=1022327&viewfull=1#post10
