خانمی هستم که هشت سال از ازدواجم می گذرد.
شوهر خوب و دو بچه سالم دارم. مشکلم این است که بی حوصله و تنبل هستم. سر
ظهر به زور بلند می شوم و غذا می پزم. تا زمانی که خانه کاملا کثیف نشده،
آن را تمیز نمی کنم. اکثر کارهایم را دقیقه نود انجام می دهم. این مسأله در
خواندن نماز هم تأثیر گذاشته است. وقتی نماز نمی خوانم آرامش ندارم. یک
راهکار عملی به من ارائه دهید که با اراده شوم.
پاسخ:
وقتی افراد نمی توانند هدف هایی که برای خود تعیین کرده اند به انجام
برسانند، بخشی از مشکل را می توان به خاطر نحوه تعیین هدف دانست؛ یعنی هدف
خیلی دشوار است، مثلا تمیزترین خانه دنیا را داشتن یا هدف مبهم است، مثلا
زندگیِ خوب داشتن. اما قسمت دیگر مشکل این است که افراد نمی توانند هدف ها
را به عمل درآوردند. به عبارت دیگر افراد نمی توانند برنامه عملِ مشخصی را
برای رسیدن به هدفشان تدارک ببینند. آنها نمی توانند مشخص کنند چه موقعْ
عمل خود را شروع کنند و نمی توانند در صورت مواجه شدن با مزاحمت ها و توقف
در رسیدن به هدف، استقامت به خرج دهند. شما مسائلی در مورد رسیدگی به امور
خانه را مطرح کرده اید. پس هدف اصلیِ شما «خانه داری» است. فعلا این موضوع
ذهن شما را به خود مشغول کرده است.
برای حلّ این مشکل، باید برنامه ریزی کنید. منظور من از برنامه ریزی،
نوشتنِ جدولِ انجامِ کارها در ساعت های مختلف نیست. این روش جوابگو نیست.
بلکه منظورم این است که باید مشخص کنید که چه زمانیْ کاری معیّن را شروع می
کنید و وقتی مزاحمی جلوی کارتان را گرفت، چه کاری انجام می دهید تا اجازه
ندهید تلاشِ تان را متوقف کند. لازم نیست هدف های بزرگ را تصور کنید.
کارهای معمولیِ خانه، مثلا غذا پختن یا تمیزکردنِ خانه را تصوّر کنید. برای
اینکه بتوانید به اهداف خود برسید، مراحلِ زیر را انجام دهید:
- یک کاغذ بردارید و بنویسید که چه موقع، کجا، چگونه و برای چه مدت غذا می
پزید یا خانه را تمیز می کنید. مثلا بنویسید:«بعد از خوردنِ صبحانه، ساعت
نُهِ صبح، به آشپزخانه می روم و شروع به غذا پختن می کنم». مشخص کنید که
مزاحم های کارکردنِ شما چه چیزهایی هستند. مثلا این فکر که "چند دقیقه دیگه
بلند میشم" به ذهن تان می رسد. با خود یک جمله قاطع پیدا کنید که در پاسخ
به این فکر بگویید تا انگیزه تلاشِ تان بیشتر شود. مثلا با خود بگویید:" من
باید هر کاری را سرِ وقتش انجام دهم. من می توانم". این مطالب را روی یک
کاغذ با خطوط درشت بنویسید و در جایی نصب کنید که به راحتی دیده شود؛ مثلا
روی در یخچال بچسبانید.
- برای اینکه شروع کارهای خانه برایتان آسان شود، از روش «تصویرسازی ذهنی»
بهره ببرید. یعنی: قبل از شروع کارهای خانه، چشم های خود را ببندید و تصور
کنید که چه کاری می خواهید انجام دهید. مثلا با خود بگویید:«الان بلند
میشم. در کابینت رو باز می کنم. ظرفِ برنج ها رو در میارم. سه پیمانه برنج
توی سینی می ریزم. اونها رو پاک می کنم. توی قابلمه می ریزم. اونها رو می
شورم. روش آب می ریزم. روی اجاق گاز میذارم. اگر کسی به گوشیم زنگ زد، جواب
نمیدم». اگر این «تصویرسازی ذهنی» را به درستی قبل از کارها انجام دهید،
انگیزه بیشتری برای تلاش به دست می آورید. ورزشکاران حرفه ای از این روش
برای انجام بهترین عملکرد و جلوگیری از انجام حرکات اشتباه استفاده می
کنند. از روش تصویرسازی ذهنی برای تصورِ رسیدن به هدف (مثلا تصوّرِ داشتنِ
خانه ای تمیز یا تصوّرِ کدبانوترین خانم فامیل) استفاده نکنید. چون پژوهش
ها نشان داده که تصویرسازیِ موفقیت نهاییْ باعث کاهش انگیزه می شود. انگار
مغز افراد با تصوّرِ رسیدن به هدف، دیگر قانع و اِرضا می شود و دست از تلاش
برمی دارد. اگر این برنامه را انجام دهید، کم کم زمان و محلّ کار و تلاش
به یک «نشانه» تبدیل می شوند که شما را به صورت خودکار به سوی تلاش و زحمت
کشیدن می کشاند. این نشانه سازی اهمیت زیادی دارد. مشاوران تحصیلی به
افرادی که می خواهند برای کنکور مطالعه کنند، می گویند:" همیشه در یک جا و
یک زمان مطالعه را شروع کنید تا آن مکان و زمان به نشانه ای برای مطالعه
تبدیل شود که شما را به سوی خود می کشاند ". شما هم برای اینکه بتوانید پس
از مدتی به صورت خودکار به کارهای خانه رسیدگی نمایید، باید نشانه سازی
کنید. نشانه همان زمان و محلّی است که کارهای خانه را از آن شروع می کنید.
- برای اینکه نمازتان را بخوانید، روی یک کاغذ بنویسید که چه زمانی و کجا
نماز می خوانید. مثلا می توانید روی کاغذی بنویسید:«وقتی صدای اذان را از
تلویزیون شنیدم، بلند می شوم، وضو می گیرم و نماز می خوانم». به این ترتیب
پخش اذان از تلویزیون پس از مدتی، به نشانه ای برای شروعِ وضوگرفتن و
نمازخواندن تبدیل می شود.
- برای خود پاداش هایی در نظر بگیرید که در صورت عمل کردن بر طبق برنامه،
آن پاداش را به خود می دهید. مثلا روی کاغذ بنویسید «اگر تا ساعت ده صبح
غذا را آماده کردم، یک ربع (نه بیشتر) لطیفه می خوانم». - پژوهش های
روانشناختی نشان داده که تلقین و خودگویی های مثبت، توانایی انجام کارها را
به صورت چشمگیری افزایش می دهد. هر حرفی که با خود تکرار می کنید، باور
شما را شکل می دهد. وقتی با خودتان می گویید:«من تنبلم؛ حوصله ندارم»، خود
را محکوم می کنید. این حرف ها باعث می شود روحیه یِ شما برای روبروشدن با
کارهای سخت پایین بیاید و زود تسلیم بشوید. پس به جای این تلقین های منفی،
با خود بگویید:«من می تونم کارهام را به موقع انجام دهم. من می توانم الان
بلند شوم و شروع به کار کنم».
- اگر ما انسان ها عادت های اشتباه خود را تغییر دهیم، اراده بسیار قوی
برای رسیدن به اهدافِ والا و ارزشمند به دست می آوریم. حضرت امیرالمؤمنین
علیّ (صلوات الله و سلامه علیه) می فرماید:«غَیّرُوا العاداتِ، تَسْهَلْ
عَلَیکُم الطاعاتِ»؛ یعنی«عادت ها را دگرگون کنید تا اطاعت از خدا برایتان
آسان شود»(1). انجام واجباتِ دینی باعث تقویتِ اراده و افزایش صبر و تحمّل
می شود. فردی که به خاطر رضایتِ معبودِ خود و عمل به وظایفِ دینی اش که
منافع دنیایی نیز دارند، سختی ها را تحمل می کند، نماز می خواند و در
روزهای بلند روزه می گیرد، اراده اش قوی می شود. اینْ یک فرآیند تدریجی
است. پس نباید انتظار داشت به سرعت اراده قوی شود و همه اهداف به یک باره
محقّق گردد. باید صبر و شکیبایی داشته باشید. با استمرار در این راه، منافع
و مزایایِ زیادی برایتان آشکار می شود. مطمئن باشید.
پی نوشت:
1: علی بن ابی طالب، غُرَرُ الحِکَم وَ دُرَرُالکَلِم، گردآوری از
عبدالواحد بن محمد آمدی، مترجم هاشم رسولی، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران،
1378، ص221.
