بنابراین ویژگی اصلی و عمده دوست برای یک انسان مسلمان و مؤمن در راه بودن است . اگر کسی در راه خدا باشد ، و هدف و انگیزه اش وصول به خدا و خدایی شدن باشد ، به طور قطع شرایط دیگر را نیز خواهد داشت ؛ زیرا شرایط جزئی همه زیر مجموعه و نتیجه ایمان و در راه خدا بودن فرد است .
البته برای این منظور نیاز به خودشناسی هم وجود دارد . یعنی باید انسان ببیند خودش اهل راه هست یا نه؟! اگر اهل راه بود؛ خوب طبیعی است که باید دوست او نیز اهل راه باشد. اگر در این زمینه اشتباه بکند؛ این خطر وجود دارد که در اثر معاشرت با دوست گمراه ؛ او نیز از مسیر عبودیت و کمال خارج شود و گمراه گردد بنابراین با این بیان و معیار؛ ضرورت دقت در این زمینه کاملاً مشهود و سرنوشت ساز است حضرت امیرعلیه السلام فرمود: «هنگام از بین رفتن قدرت انسان، دوست از دشمن شناخته مىگردد»
ملاکهاى دوست خوب
افزون بر آنچه بیان کردیم ، در قرآن کریم و روایات اهل بیتعلیهم السلام، ملاکهاى مهم دیگرى براى دوست خوب بیان شده که به اختصار بعضى از آنها بیان می کنیم:
1. دوست خوب کسی است که آراسته به صفات ایمان واخلاق باشد.
در این باره قرآن کریم به پیامبر خدا (ص) دستور می دهد: "وَ اصْبِرْ نَفْسَکَ مَع‌َ الَّذِین‌َ یَدْعُون‌َ رَبَّهُم بِالْغَدَوَة‌ِ وَ الْعَشِی‌ِّ یُرِیدُون‌َ وَجْهَه‌ُو وَ لاَ تَعْدُ عَیْنَاکَ عَنْهُم‌ْ تُرِیدُ زِینَة‌َ الْحَیَوَة‌ِ الدُّنْیَا با کسانی باش که پروردگار خود را صبح و عصر می‌خوانند ، و تنها ذات او را می‌طلبند ؛ هرگز چشم‌های خود را به خاطر زینت‌های دنیا از آنها برمگیر ." 1
در حقیقت کسی که به یاد خدا باشد ، هدفش جز رسیدن به او نمی باشد
2. عاقل و خردورز است
حضرت علىعلیه السلام فرمود: « بیشترین درستىها و خوبىها، در همراهى و دوستى با صاحبان عقل و درایت است .» 2
3. خیانت پیشه، ستم کار و سخن چین نباشد
امام صادقعلیه السلام فرمود : « از سه گروه بر حذر باش! خیانت کار، ظالم و سخن چین ؛ زیرا کسى که به نفع تو به دیگران خیانت کند ، روزى خواهد آمد که به خودت نیز خیانت کند! شخصى که به جانبدارى از تو، حق دیگران را پایمال نماید و به ظلم عادت کند ، بالأخره به تو نیز ظلم خواهد کرد! و انسان سخنچین ، همان طور که سخن دیگران را پیش تو مىآورد ، سخن تو را نیز نزد دیگران خواهد
4. آنچه براى خود مىپسندد، براى تو نیز بپسندد و آنچه را که براى خویش نمىخواهد ، براى تو نیز نخواهد
رسول اکرمصلى الله علیه وآله فرمود : « در مصاحبت و رفاقت کسى که آنچه را براى خود مىخواهد براى تو نخواهد، هیچ خیر و فایدهاى وجود ندارد». 4
5. قطع کننده رحم نباشد
امام باقرعلیه السلام فرمود: « پدرم امام سجادعلیه السلام مرا نصیحت فرمود: اى پسرم! از رفاقت با کسانى که قطع رحمکنند ، بپرهیز؛ زیرا من آنها را در قرآن شریف سه بار مورد لعن و نفرین پروردگار یافتم .» 5
شخصى که با نزدیکان خود، نتواند معاشرت و هم زیستى صحیح داشته باشد - در حالى که آنان با وى از یک خانواده و فرهنگ و گوشت و خون مىباشند - چگونه مىتواند با غیر خویشاوندان رفاقت صمیمانه داشته باشد.
6. عیبجو نباشد
امام علىعلیه السلام فرمود: «از رفاقت و نشست و برخاست با کسانى که عیبجو و به دنبال نقاط ضعف دیگران هستند، بپرهیز؛ زیرا دوست چنین اشخاصى، از ضرر آنان سالم نمىماند و طعمه عیبجویىهاى آنان خواهد شد » .6
7. از دشمنان خدا نباشد
امام علىعلیه السلام فرمود: « مبادا دشمنان خدا را دوست بدارى یا دوستى را نثار کسى جز دوستان خدا کنى!! هر کس مردمى را دوست بدارد ، با آنان محشورخواهد شد ».7
امام علىعلیه السلام فرمود: «از رفاقت و نشست و برخاست با کسانى که عیبجو و به دنبال نقاط ضعف دیگران هستند، بپرهیز؛ زیرا دوست چنین اشخاصى، از ضرر آنان سالم نمىماند و طعمه عیبجویىهاى آنان خواهد شد»
راههاى دوستآزمایى
در روایات ، راههاى متعددى براى امتحان دوستان بیان شده است؛
1. در حال بىنیازى و فقر، دوستى او عوض نشود
امام باقرعلیه السلام فرمو: « بدترین دوست کسى است که تو را به هنگام بىنیازیت حفظ کند و به وقت تنگدستى رها سازد
2. به هنگام عصبانیت، بدگویى تو را نکند
امام صادقعلیه السلام فرمود: « دوستى که سه بار از تو عصبانى شد ؛ ولى بدگویى تو را نکرد و کلام ناسزا از دهانش خارج نشد، او را براى خود نگهدار».9
3. به نماز اهمیت بدهد
قرآن مىفرماید: « اى اهل ایمان! با آن گروه از اهل کتاب و کافران که دین شما را به بازیچه گرفتند، دوستى مکنید. زمانى که شما نداى نماز بلند مىکنید ، آن را به مسخره و بازى مىگیرند ؛ زیرا آن قوم مردمى نادان وبىخردند»10.
4. در هنگام سختى و راحتى انسان، اهل نیکى باشد.
امیرالمؤمنینعلیه السلام فرمود: «دوستان در سختىها امتحان مىگردند».11
5. هنگام از بین رفتن توانایى انسان، دوستىاش از بین نرود
حضرت امیرعلیه السلام فرمود: «هنگام از بین رفتن قدرت انسان، دوست از دشمن شناخته مىگردد».12
در پایان یادسپارى این نکته مورد توجه است که:
انسان نباید تنها در جست و جوى این اوصاف در دیگران باشد؛ بلکه خود نیز باید سعى کند تا موارد یاد شده را رعایت کند. آن گاه خواهد دید که چقدر از صفات نکوهیده وى، از بین رفته و در مقابل، به چه صفات پسندیدهاى مزین شده است.
افزون بر آن آراسته شدن به چنین اوصافى، بهترین زمینه یافتن این گونه از دوستان است؛ چرا که نیک سیرتان نیز به انسانهاى نیک سیرت عشق ورزیده و در جست و جوى دوستى با آنهایند و با دیدن چنین ویژگىها و علایقى در اشخاص، زودتر با آنها رابطه برقرار کرده و خود را به آنان ملحق مىکنند
تقبل الله ان شاءالله