پرسش:
در قرآن هم کلمه "کافر" آمده هم "مشرک"، تفاوت "کافر" و "مشرک" چیست؟ کدام یکی بدتر است؟
پاسخ:
اصل معنی "کفر"، پوشاندن است.(1) لذا در واژه هایی که در تعابیر و کارکردهای مختلف از کلمه"کفر" می بینیم، این معنی اصلی در آن وجود دارد. مثلا:
"شب" را کافر گوئیم که اشخاص را مى پوشاند (2)
و "زارع" را کافر گوئیم که تخم را در زمین مى پوشاند(3)
کفر نعمت، پوشاندن آنست با ترک شکر(4)
بزرگترین کفر انکار وحدانیّت خدا یا دین یا نبوت است.(5)
«راغب» گوید: «کافر در عرف دین بکسى گفته میشود که وحدانیّت یا نبوت یا شریعت یا هر سه را انکار کند».
بهر حال کافر کسى است که اصول یا ضرورى دین را انکار کند.(6)
«صحاح» هم کفر را به معنی ضد ایمان معرفی نموده است:
«الکُفْرُ: ضدُّ الإیمان. و قد کَفَرَ باللَّه کُفْرًا».(7)
همچنین کفر را به معنی کفران نعمت و ضد شکر بیان میکند:
«و الکُفْرُ أیضاً: جُحُودُ النعمةِ، و هو ضدُّ الشکر. و قد کَفَرَهُ کُفُورًا و کُفْرَاناً. و قوله تعالى: إِنَّا بِکُلٍّ کافِرُونَ، أى جاحدون»(8)
و اما شرک:
شرک، به معنای "نصیب" و "شریک" و "بهره" آمده است.(9)
در «تهذیب اللغه» شرک، را شریک گرفتن در ربوبیت خداوند بر اساس آیه 13 سوره مبارکه لقمان، بیان می نماید:
«یا بُنَیَّ لا تُشْرِکْ بِاللَّهِ إِنَ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیم»(10) اى پسرک من به خدا شرک میاور که به راستى شرک ستمى بزرگ است.
«و الشرک: أن تجعل للَّه شریکاً فی رُبُوبیَّته، تعالى اللَّه عن الشُّرکاءِ و الأنداد»(11)
مشرک کسى است که براى خدا شریک قرار بدهد، چنین شخصى قابل آمرزش نیست؛ مگر آنکه در دنیا توبه کند. «إِنَّ اللَّهَ لا یَغْفِرُ أَنْ یُشْرَکَ بِهِ وَ یَغْفِرُ ما دُونَ ذلِکَ لِمَنْ یَشاءُ» (12)و (13)مسلما خدا این را که به او شرک ورزیده شود نمى بخشاید و غیر از آن را براى هر که بخواهد مى بخشاید.
مطلب قابل توضیح اینکه اینگونه نیست که ما یک وجه کفر یا شرک داشته باشیم و بخواهیم بگوییم مشرک بدتر است یا کافر.
در روایتی در «اصول کافی»، امام جعفر صادق(علیه السلام) کفر را بر پنج وجه در قرآن کریم بیان فرمودند:
«ابى عمرو زبیرى» از امام صادق (علیه السلام) درباره وجوه کفر در قرآن می پرسد و ایشان میفرمایند:
«کفر در کتاب خدا بر پنج وجه است: کفر جحود، و جحود بر دو وجه است، و دیگر کفر به وسیله ترک آنچه خدا بدان فرمان داده، کفر برائت و کفر نعمت».(14)
در این درجه بندی و رتبه بندی، نمی توان بطور مطلق گفت که کافر بهتر است یا مشرک. زیرا ممکن است کافری اعلا مرتبه کفر را دارا باشد اما مشرکی ضعیف ترین درجه شرک را.
یک فرد مومن ریاکار از کافری که با وجود یقین، منکر خداوند است به مراتب بهتر است اما از طرفی فردی که کفران نعمت میکند بهتر از فردی باشد که به دو خدا قائل است یا ملحد است.
لذا این نسبیت در مفهوم کفر و شرک را باید در نظر داشت.
البته بدون در نظر گرفتن وجوه کفر و شرک و در یک نگاه کلی می توان گفت که کافر، اصلا چیزی به عنوان خدا را، قبول ندارد ولی مشرک، قبول دارد اما یکی از صفات این خدا که یکتایی است را قبول ندارد.
پی نوشت ها:
1.سید علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1412 ق، چاپ ششم، ج6، ص122 ؛راغب، مفردات الفاظ قرآن کریم، دفتر نشر الکتاب، 1404 ه.ق، چاپ دوم، ص 461
2. قاموس قرآن،همان؛ مفردات، همان
3. قاموس، همان
4. همان
5. همان
6.همان
7. ابونصر جوهری، الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بتحقیق عطار، احمد عبدالغفور، دار العلم للملایین، 1407ق، چاپ چهارم، بیروت، ج2، ص807
8. همان
9. قاموس قرآن، همان، ج4، ص20
10.لقمان/13
11.محمّد بن أحمد الأزهری، تهذیب اللغة، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول، 2001م، ج10، ص12
12. نساء/4
13. قاموس، همان
14. کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی،دفتر نشر اسلامیه، 1388 ش، چاپ سوم، تهران، ج2، ص 389
