عن
علی بن الحسین(ع): وَ الذُّنُوبُ الَّتِی تُنْزِلُ النِّقَمَ عِصْیَانُ
الْعَارِفِ بِالْبَغْیِ وَ التَّطَاوُلُ عَلَى النَّاسِ وَ الِاسْتِهْزَاءُ
بِهِم.
امام سجاد علیه السلام فرمود: گناهانی که مایه نزول عذابند عبارتند از:
۱- نافرمانی از روی آگاهی
۲-ظلم به مردم
۳- مسخره کردن آنها.
گناه بر دو قسم است:1.کبیره. 2.صغیره
تعریف گناه کبیره
گناه کبیره در باورهای اسلامی گناهی است که مستوجب عقاب می شود. گناه کبیره
اثرش مسخ شدن روح انسان است یعنی روح انسان فطرت پاک خود را به کلی از دست
می دهد و میل انسان به کارهای نیک و خدایی کاهش می گیرد و در عوض میل به
گناهان دیگر افزایش می یابد.
هر گناهی که در قرآن و حدیث بر کبیره بودن آن تصریح شده باشد(متجاوز از چهل گناه که در روایات اهلبیت پیامبر نام برده شده است.).
هر معصیتی که در قرآن مجید یا سنت معتبر وعده آتش بر ارتکاب آن رسیده باشد.
هر گناهی که در قرآن یا سنت معتبر از گناهی که کبیره بودنش مسلم است بزرگتر شمرده شود..
هر گناهی که نزد متدینین و متشرعین بزرگ شمرده شود بطوری که یقین حاصل شود
که بزرگی آن منتهی بزمان معصوم می گردد، مانند نجس نمودن مسجد از روی علم و
عمد و بقصد هتک احترام خانه خدا، پرتاب کردن و انداختن قرآن مجید.
تکرار گناه صغیره یا اصرار بر تکرار گناهان صغیره نیز خود گناهی کبیره است.
روایاتی که به صورت کلی بیانگر گناه در جامعه و به تبع آن خشکسالی انجام میشودعبارتند از.ابو حمزه می گوید از امام باقر (ع) شنیدم که می فرمود: هیچ سالى کم باران تر از سال دیگر نیست و خدا باران را به جایى که خواهد می فرستد، چون مردمى مرتکب گناهان شوند، خداى عزوجل بارانى را که در آن سال براى آنها مقدر فرموده، از آنها بگرداند و آن را برای دیگرانی که گناه نکرده باشند، می فرستد اما اگر منطقه ای یافت نشد که اهل آن با تقوا باشند خداوند باران را به سوى بیابانها و دریاها و کوه ها می‌فرستد. (کافی/272/2)
در بحارالانوار نیز آمده است: “اى محمد، از امت تو هر کس گرفتار قحطى
باشد، من فقط گنهکاران را به قحطى مبتلا می کنم. پس همه آنهایى که گرفتار
قحطى شده اند، یک جا به من پناهنده شوند”.
کسی که گناه کبیره از او سر زند و توبه ننماید فاسق است
آیا تا کنون به این موضوع فکر کرده ایم که گناهانی که ما در طول شبانه روز مرتکب آن می شویم آیا تنها آخرت ما را نابود می کنند یا در زندگی دنیایی ما نیز موثر هستند؟ شاید بسیاری از گرفتاری های امروز زندگی ما، نتیجه گناهانی است که مرتکب می شویم! اما در پاسخ به این پرسش که چه گناهانی باعث دریده شدن پرده های عصمت، نزول بلا و عدم استجابت دعا می شود؟ باید گفت؛ اساساً هر گناهی به طور کلی سبب می شود که پرده های عصمت انسان دریده شود؛ هر گناهی می تواند موجب نزول بلا، عدم استجابت دعا و گرفتن رزق و روزى و برکت از زندگی انسان شود. اصولاً این خاصیت و اثر طبیعی گناه است. این چیزی است که در منابع دینی ما به آن اشاره شده در احادیث آمده است که خداوند می فرماید:گاهى بنده از من حاجتى مىطلبد و من آن را اجابت می کنم، ولى او گناه مىکند، من هم به فرشتگان مىگویم: این بنده به وسیله گناه، خود را در معرض خشم من قرار داد و خود را مستحقّ محرومیت از نعمت من کرد، پس از این به خواسته خود نزد من نایل نخواهد شد، مگر به بندگیم گردن نهد.[1] همچنین امام علی علیه السلام فرمود: سوگند به خدا هیچ نعمتى از مردمى گرفته نمىشود، مگر به علت گناه آنها.[2]
ارتباط بلاها و مصیبت ها با گناه و معصیت
در چند جمله نخست از دعای کمیل، پیشوای پارسایان امیرالمومنین علیه السلام
شاید به همین مسئله نظر داشته باشد، و با تکرار این جملات می خواهد بگوید
خدایا، هر گناهی که موجبات دریدن پرده عصمت، نزول بلا، عدم استجابت دعا و…
می شود را، بر من ببخش، چنان که در انتهای این جملات می فرماید: هر جرم و
گناهی که مرتکب شدم و هر خطا و اشتباهی را که از من سرزد، بر من عفو کن.
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تَهْتِکُ الْعِصَمَ؛ اَللّهُمَّ
اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تُنْزِلُ النِّقَمَ؛ اَللّهُمَّ اغْفِرْ
لِىَ الذُّنُوبَ الَّتى تُغَیِّرُ النِّعَمَ؛ اَللّهُمَّ اغْفِرْ لىَ
الذُّنُوبَ الَّتى تَحْبِسُ الدُّعاَّءَ؛ اَللّهُمَّ اغْفِرْ لىَ
الذُّنُوبَ الَّتى تَقطَعُ الرَّجاءَ؛ اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِىَ الذُّنُوبَ
الَّتى تُنْزِلُ الْبَلاَّءَ.
ارتباط بلاها و مصیبت ها با گناه و معصیت، به گونه ای است که قرآن کریم هر
پیشامدی را که برای انسان رخ دهد بر اثر گناه دانسته، می فرماید: هربلا و
مصیبت که به شما برسد، به خاطر اعمالی است که انجام داده اید و بسیاری از
آنها را نیز خداوند عفو می کند.[3] بنابراین، از مجموع آموزه های دینی اعم
از آیات و روایات استفاده می شود که گناه، نقش مهم و مؤثری در نزول بلا
دارد به عنوان نمونه، امام صادق علیه السلام فرمود: زندگی موجودات دریا بر
اثر باران است، هنگامی که باران نبارد، هم خشکی ها و هم دریاها به فساد و
نابودی کشیده می شوند و این هنگامی است که گناهان فراوان شود.[4] اینها
نمونه هایی از روایاتی است که به صورت کلی به بیان عواقب گناه می پردازد،
اما در تعدادی از روایات، به آثار و پیامدهای برخی از گناهان به صورت خاص
اشاره شده است که به نمونه ای از آنها اشاره می شود.
عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنی رض از حضرت ابو جعفر محمّد بن علی الرضا علیهما السّلام، روایت کرده که حضرت فرمودند:
پدرم حضرت علی بن موسی علیهما السّلام فرمودند: از حضرت ابا الحسن موسی بن جعفر علیهما السّلام شنیدم که فرمودند: عمرو بن عبید بصری بر حضرت ابی عبد اللَّه علیه السّلام وارد شد و وقتی سلام کرد و نزد آن حضرت نشست این آیه را تلاوت کرد:
الَّذِینَ یجْتَنِبُونَ کبائِرَ الْإِثْمِ وَ الْفَواحِشَ (آنان که از گناهان کبیره و فواحش دوری می کنند) سپس از تکلّم امساک کرد و ساکت گردید.
حضرت ابو عبد اللَّه علیه السّلام فرمودند: چرا ساکت شدی؟
عرض کرد: دوست دارم از کتاب خدا به معاصی کبیره آگاه شوم.
امام علیه السّلام فرمودند: آری ای عمرو بزرگ ترین کبائر شرک به خدا است، حق تعالی در قرآن می فرماید: إِنَّهُ مَنْ یشْرِک بِاللَّهِ فَقَدْ حَرَّمَ اللَّهُ عَلَیهِ الْجَنَّةَ وَ مَأْواهُ النَّارُ (کسی که به خدا شرک بیاورد محقّقا حق جلّ و علا بهشت را بر او حرام کرده و جایگاهش در دوزخ است).
و بعد از آن ناامیدی از رحمت خدا است زیرا حق تبارک و تعالی در قرآن می فرماید: وَ لا تَیأَسُوا مِنْ رَوْحِ اللَّهِ، إِنَّهُ لا ییأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْکافِرُونَ (از رحمت خدا ناامید نشوید زیرا فقط کفّار از رحمت او مأیوس می باشند).
و در امان بودن از مکر خدا این نیز از معاصی کبیره است چه آنکه حق عزّ و جل در قرآن می فرماید:
فَلا یأْمَنُ مَکرَ اللَّهِ إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ (از مکر خدا فقط زیانکاران در امانند) دیگر از کبائر عاق والدین شدن است، خداوند تعالی عاق را ستمگر و شقی قرار داده است.
دیگر قتل نفس است که حق تعالی آن را حرام نموده مگر آنکه به حق باشد چه آنکه در قرآن می فرماید:
فَجَزاؤُهُ جَهَنَّمُ خالِداً فِیها (قاتل را به جهنم می برند و در آن همیشه خواهد بود)
دیگر نسبت ناروا به زنان عفیفه دادن است زیرا حق جل و علا می فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ یرْمُونَ الْمُحْصَناتِ الْغافِلاتِ الْمُؤْمِناتِ… تا آن جا که می فرماید: لُعِنُوا فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ لَهُمْ عَذابٌ عَظِیمٌ (آنان که زنان مؤمنه عفیفه را که بی خبرند از هر نسبت ناروائی، به فواحش نسبت می دهند… تا آن جا که فرموده: ایشان در دنیا و آخرت ملعون و دور از رحمت حق بوده و عذابی بزرگ دارند).
دیگر خوردن مال یتیم به ظلم می باشد به خاطر فرموده حق تعالی:
إِنَّما یأْکلُونَ فِی بُطُونِهِمْ ناراً وَ سَیصْلَوْنَ سَعِیراً (آنان که اموال یتیمان را می خورند در شکم خود آتش جهنم را فرو می برند و به زودی در آتش شعله ور خواهند افتاد).
دیگر فرار از جهاد است، خداوند در قرآن می فرماید:
وَ مَنْ یوَلِّهِمْ یوْمَئِذٍ دُبُرَهُ إِلَّا مُتَحَرِّفاً لِقِتالٍ أَوْ مُتَحَیزاً إِلی فِئَةٍ فَقَدْ باءَ بِغَضَبٍ مِنَ اللَّهِ وَ مَأْواهُ جَهَنَّمُ وَ بِئْسَ الْمَصِیرُ (هر کسی در روز جنگ به آنها پشت نمود و فرار کرد به طرف غضب و خشم خدا روی آورده و جایگاهش دوزخ است که بدترین منازل است مگر آنکه از میمنه به میسره و یا از قلب به جناح برای مصالح جنگی رود یا از فرقه ای به یاری فرقه دیگر شتابد).
دیگر: خوردن ربا است، خداوند متعال در قرآن می فرماید:
الَّذِینَ یأْکلُونَ الرِّبا لا یقُومُونَ إِلَّا کما یقُومُ الَّذِی یتَخَبَّطُهُ الشَّیطانُ مِنَ الْمَسِ (کسانی که ربا می خورند در قیامت از قبرها برنخیزند جز به مانند آن که به وسوسه و فریب شیطان مخبط و دیوانه شده باشد)
دیگر از کبائر سحر می باشد زیرا حق تعالی در قرآن فرموده:
وَ لَقَدْ عَلِمُوا لَمَنِ اشْتَراهُ ما لَهُ فِی الْآخِرَةِ مِنْ خَلاقٍ (محققا می دانستند که هر که این معامله را بنماید «سحر کند» در آخرت اصلا بهره نیابد).
دیگر از کبائر: زنا است زیرا حق تعالی در قرآن می فرماید:
وَ مَنْ یفْعَلْ ذلِک یلْقَ أَثاماً یضاعَفْ لَهُ الْعَذابُ یوْمَ الْقِیامَةِ وَ یخْلُدْ فِیهِ مُهاناً إِلَّا مَنْ تابَ (هر کس چنین کند «مبادرت به زنا ورزد» کیفرش را خواهد یافت و عذابش در قیامت مضاعف شود و با ذلّت و خواری به دوزخ مخلّد گردد).
دیگر از کبائر: قسم و سوگند دروغی است که قسم خورنده با آن خود را در گناه فرو برد چه آنکه حق تعالی می فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ یشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَ أَیمانِهِمْ ثَمَناً قَلِیلًا أُولئِک لا خَلاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ (کسانی که با عهد و قسم هایشان ثمن اندکی عائدشان می شود در آخرت بهره ای ندارند).
دیگر از کبائر خیانت است، خداوند عزّ و جل در قرآن می فرماید:
وَ مَنْ یغْلُلْ یأْتِ بِما غَلَّ یوْمَ الْقِیامَةِ (کسی که خیانت و نادرستی کند او را با خیانتش روز قیامت حاضر می کنند)
دیگر از کبائر ندادن زکات واجب است چه آنکه خدا در قرآن می فرماید:
فَتُکوی بِها جِباهُهُمْ وَ جُنُوبُهُمْ (پس داغ کنند با آب طلا و نقره های گداخته پیشانی و پهلوهای آنها را)
دیگر از کبائر شهادت دروغ و کتمان شهادت می باشد زیرا خدای عزّ و جل می فرماید:
وَ مَنْ یکتُمْها فَإِنَّهُ آثِمٌ قَلْبُهُ (کسی که شهادت را کتمان کند پس دلش عصیان و گناهکار می باشد).
دیگر از کبائر شرب خمر است زیرا حق تعالی عبادت اوثان و بت ها را معادل و قرین آن قرار داده است در سوره مائده آیه 90 مىفرماید: یا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَیْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ.
و دیگر از کبائر ترک عمدی نماز می باشد زیرا رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله و سلم فرمود:
من ترک الصّلوة متعمّدا فقد برئ من ذمّة اللَّه و ذمّة رسوله (کسی که نماز را عمدا ترک کند از ذمّه خدا و رسولش دوری جسته).
دیگر از کبائر نقض عهد و قطع رحم است چه آنکه خداوند عزّ و جل می فرماید:
أُولئِک لَهُمُ اللَّعْنَةُ وَ لَهُمْ سُوءُ الدَّارِ (اینان را لعن و منزلگاه عذاب دوزخ نصیب است) فرمود: عمر و بن عبید بصری از نزد امام علیه السّلام بیرون رفت در حالی که با صدای بلند می گریست و می گفت: هلاک شد کسی که به رأی خود اخذ نمود و با شما در فضل و علم به منازعه برخاست.
گناهانى که عذاب مىآورند و روزى انسان را می گیرند
ابو خالد کابلى می گوید: از امام سجاد علیه السلام شنیدم، فرمودند: گناهانى که موجب تغییر نعمت می شوند عبارت اند از: ظلم به مردم، ترک کارهاى نیک و احسان به مردم، کفر نعمت و ترک شکر و سپاس. خداوند متعال می فرماید: إِنَّ اللَّهَ لا یغَیرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى یغَیرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ”؛[5] پروردگار چیزى از قومى نمی گیرد، مگر این که آنها خود اوضاع و احوال خود را تغییر دهند. و گناهانى که عذاب مىآورند عبارت اند از ظلمى که ظالم نسبت به آن شناخت داشته باشد، و تجاوز و تعدى به مردم و ریشخند کردن آنها. گناهانى که روزى انسان را می گیرند؛ اظهار فقر، خوابیدن در هنگام نماز عشاء به گونه ای که نماز قضا شود، همچنین است نماز صبح، و کوچک شمردن نعمت ها و شکایت از خدا. اما گناهانى که پردهها را پاره می کنند عبارت اند از: خوردن شراب، بازى کردن قمار، شوخى و مزاح با مردم، سخنان لغو و بىفایده، عیب جویى از مردم و همنشینى با مردان آلوده.
گناهانى که مانع قبولى دعا می شوند
و فرمود: گناهانى که موجب نازل شدن عذاب می گردند؛ کمک نکردن به ستم دیدگان، نرسیدن به حال محرومان و ترک امر به معروف و نهى از منکر می باشد. گناهانى که موجب مىشود که دشمنان بر انسان تسلط یابند، عبارت اند از: ظلم آشکار، گناه علنى، ارتکاب محرمات، نافرمانى از نیکان و متابعت از اشرار. گناهانى که آدمیان را زود هلاک می کنند عبارت اند از: قطع رحم، سوگند دروغ، گفتن سخنان غیر واقع، زنا، سد راه مسلمانان و ادعاى امامت بدون لیاقت و شایستگى. گناهانى که امیدها را قطع می کنند عبارت اند از: ناامیدى از رحمت خداوند، یأس از درگاه خدا، اطمینان و اعتماد به غیر خدا و تکذیب وعده هاى خداوند. گناهانى که مانع قبولى دعا می شوند عبارت اند از: سوء نیت، خبث باطن، نفاق با برادران، اجابت نکردن دیگران، تأخیر نمازهاى واجب تا آن گاه که وقتش بگذرد، نیکى نکردن در راه خداوند، ندادن صدقه و ترک احسان، زبان به فحش و ناسزا گشودن[6]
هریک از اینها ممکن است موارد بیش از این برایشان باشد که به جهت اختصار به همین مقدار اشاره شد، همان گونه که از روایات برمی آید، دلایل عدم استجابت دعا را حدود سی عامل تشکیل می‌دهد و اسباب آن در مواردی لقمه حرام، غیبت، حسادت، عجب و خود بزرگ بینی، قساوت قلب، ریا و … می تواند باشد.
[1] دیلمی، حسن، إرشاد القلوب إلى الصواب، ج 1، ص 150، شریف رضی، قم، چاپ اول، 1412 ق.
[2] همان.
[3] شوری، 30.
[4] مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج 70، ص 349، مؤسسة الوفاء، بیروت، 1409ق.
[5] رعد،11.
[6] ر. ک: حر عاملی، وسائلالشیعة، ج 16، ص 282- 283، آل البیت، قم، 1409ق.
مهسا
