پرسش:
قبلا شنیده بودم که شیر پسر خاصیتش بیشتر از
شیری است که مادر به دخترش میدهد ولی در مقابل شیر دختر مقدارش زیادتر
است، اما سعی کردم آن زیاد جدی نگیرم! اما الان با حدیثی برخورد کرده ام که
می گوید: «شیر دختر بچه و ادرار او قبل از اینکه غذا خور شود نجس است چون
شیر او از مثانه ی مادر خارج می شود، اما شیر و ادرار پسر بچه چنین نیست
چون شیر پسربچه از بازو و شانه های مادر خارج می شود».
این حدیث رو واقعا نمیتونم درکش کنم! این چطور با عدالت خداوند سازگار است؟
پاسخ:
برای پاسخ به این سوال باید به دو نکته توجه بفرمایید:
نکته اول:
متن روایتی که می فرمایید چنین است:
«مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ أَحْمَدَ بْنِ الْوَلِیدِ رَضِیَ اللَّهُ
عَنْهُ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ الصَّفَّارُ عَنْ
إِبْرَاهِیمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنِ الْحُسَیْنِ بْنِ یَزِیدَ النَّوْفَلِیِّ
عَنْ إِسْمَاعِیلَ بْنِ مُسْلِمٍ السَّکُونِیِّ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ
مُحَمَّدٍ عَنْ أَبِیهِ (علیهما السَّلام) أَنَّ عَلِیّاً (علیه السَّلام)
قَال: لَبَنُ الْجَارِیَةِ وَ بَوْلُهَا یُغْسَلُ مِنْهُ الثَّوْبُ قَبْلَ
أَنْ تَطْعَمَ لِأَنَّ لَبَنَهَا یَخْرُجُ مِنْ مَثَانَةِ أُمِّهَا وَ
لَبَنُ الْغُلَامِ لَا یُغْسَلُ مِنْهُ الثَّوْبُ قَبْلَ أَنْ یَطْعَمَ وَ
لَا بَوْلُهُ لِأَنَّ لَبَنَ الْغُلَامِ یَخْرُجُ مِنَ الْمَنْکِبَیْنِ وَ
الْعَضُدَیْن»؛ شیر دختر بچه و ادرار او قبل از اینکه غذا خور شود نجس است
و لباس اگر بدان برخورد کرد باید شسته شود زیرا شیر او از مثانه ی مادر
خارج می شود، اما شیر و ادرار پسر بچه چنین نیست و شستن لازم ندارد زیرا
شیر پسربچه از بازو و شانه های مادر خارج می شود.(1)
این روایت نه سند قطعی دارد، و نه دلالت قطعی! از نظر سندی راویای که این
روایت را از معصوم نقل کرده شخصی به نام «سکونی» است که شیعه نبوده، و به
همین خاطر برخی احتمال داده اند که این روایت از روی تقیه صادر شده
باشد.(2) علاوه بر اینکه به لحاظ محتوایی هم چندان قابل تکیه و اعتماد
نیست، و ایرادات متعددی متوجه آن است، همانطور که آیت الله خوئی به مواردی
اشاره کرده اند:
اولا: لازمه این روایت این است که اگر پسر نوزادی از زنی شیر بخورد که
دختر زاییده حکم تغییر خواهد کرد و باید برای تطهیر ادرار او محل را شستشو
کرد، و اگر دختری از زنی شیر خورد که پسر زاییده شستن لازم نیست.
ثانیا: حتی اگر بپذیریم که شیر مادری که دختر زاییده از مثانه خارج میشود
باز هم این امر لزوما به نجس بودن شیر منتهی نمیشود، چرا که عبور از مثانه
ملاک نجاست نیست.
ثالثا: شکی وجود ندارد که مسیر خروج شیر در زنی که پسر زاییده و زنی که
دختر زاییده است یکسان است و صرف تفاوت جنسیت فرزند، تفاوتی در خروج شیر
ندارد.(3
بنابراین مدلول این روایت که حاکی از تفاوت بین ادرار پسر و دختر است امری
قطعی و یقینی نیست و حتی برخی مراجع چون آیت الله مکارم، آیت الله
سیستانی، آیت الله زنجانی و مانند ایشان علی رغم این که معتقد هستند آب
ریختن برای تطهیر کردن چیزی که با ادرار نوزاد نجس شده کافیست، اما در این
حکم فرقی بین دختر و پسر بودن نوزاد قائل نیستند.
نکته دوم:
شیر برخی حیوانات هم حجم بیشتری نسبت به شیر انسان دارد، و هم گاهی برتر
از شیر انسان است؛ ادرار گاو و گوسفند و اسب و الاغ هم پاک است در حالی که
ادرار انسان نجس است؛ خب این چه نتیجه ای میدهد؟ آیا آنها برتر از انسان
هستند؟ آیا چنین تفاوت هایی علامت این است خداوند عدالت را نسبت به انسان
در برابر این حیوانات رعایت نکرده است؟
بسیاری از این نتیجه گیری ها نشأت گرفته از یک نوع نگاه رقابتی بین دو
جنسیت است، این نوع نگرش موجب میشود ما همه چیز را مقایسه ای و رقابتی
ببینیم! در حالی که در این تفاوت های تکوینی اصلا بحث رقابت مطرح نیست! بحث
تناسب مطرح است! شیر هر مادری باید متناسب با نیاز فرزندش باشد، به همین
خاطر هرگز توصیه نشده شیر پسر به دختر داده شود یا بالعکس! یا این که نوزاد
انسان شیر فلان حیوان را بخورد چون قوّت بیشتری دارد؛ اینجا سخن از تناسب
است نه برتری!
تفاوت بین جنس مذکر و مونث یک امر تکوینی است و به بیولوژیک آنها برمی
گردد، امروز تفاوت زنان و مردان در ترشح هورمون های تستوسترون و استروژن که
بسیاری از ویژگی های آنها در ساختار عضلانی، استخوان ها، قلب و عروق و
مانند آن را شکل می دهد، امری بدیهی و پذیرفته شده است. ما در امور دیگر هم
مشابه آن را داریم، به عنوان مثال مدفوع الاغ ماده که در طب سنتی به عنوان
یک راهکار درمانی از آن استفاده میشود، مربوط به الاغ ماده است! این
ارتباطی به برتری داشتن الاغ ماده بر الاغ نر ندارد، بلکه دلالت بر تفاوت
سیستم گوارشی آنها دارد. خداوند در حق الاغ نر بی عدالتی نکرده است!
بحث نجاست و پاکی هم همینطور است، امری تکوینی است که متناسب با ساختار
اشیاء است، اصلا در اینجا بحث برتری و عدم برتری نیست. به عنوان مثال اینکه
اسلام می گوید هر حیوانی که خون جهنده دارد خونش نجس است، خب روشن میشود
که به لحاظ تکوینی یک ارتباطی میان نجاست و این جهنده بودن خون برقرار است،
نه اینکه خداوند خواسته موجوداتی که خون جهنده دارند را تحقیر کند!
بنابراین حتی اگر روایتی که اشاره فرمودید به لحاظ سندی و دلالی به صورت
قطعی می بود باز هم ارتباطی با عدالت خداوند نداشت، بلکه صرفا از یک تفاوت
درسیستم گوارشی دختر و پسر حکایت داشت.
پی نوشت ها:
1. صدوق، علی بن محمد بن بابویه، علل الشرایع، کتاب فروشى داورى، قم، چاپ اول، 1385، ج1، ص294.
2. ر.ک: نجفی، حسن، جواهر الکلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم، 1382، جلد 5، ص 274
3. خوئی، ابوالقاسم، التنقیح فی شرح العروة الوثقی(کتاب الطهارة)، دارالهادی، چاپ سوم، قم، 1410، ج 4، ص71و 72.
